Ολίγη από θεωρητικολογία: Περί άλγους και νόστου
Ας μιλήσουμε περί άλγους, αλλά ας μην υπερβάλλουμε.
Ας ξαναπούμε μερικά αυτονόητα, που όμως έχουμε την τάση να ξεχνάμε: Αυτή η, από ενοχλητικά έως απελπιστικά, δυσάρεστη αίσθηση που ονομάζουμε ¨πόνο¨, βασικά δεν είναι άλλο παρά ένα κουδουνάκι (εντάξει, μπορεί να φτάσει ως εκκωφαντική καμπάνα) συναγερμού. Έχει τοποθετηθεί από τη (μάνα) Φύση σε ζωτικά και επίκαιρα σημεία, προκειμένου να προειδοποιεί για επερχόμενες κρίσιμες καταστάσεις και για υπαρκτούς κινδύνους. Ή για να υπονοεί ότι διαβρωτικές, αποδομητικές εστίες έχουν ήδη εγκατασταθεί στον οργανισμό και πρέπει να αντιμετωπιστούν.
Το άλγος είναι απαραίτητο εξάρτημα ενός συστήματος ασφαλείας και επιβίωσης. Λέει με τρόπο, άλλοτε απλώς υπαινικτικό και άλλοτε οδυνηρά αιχμηρό, άλλοτε συμβουλευτικό και άλλοτε εξαιρετικά επιτακτικό: πάρτε τα κατάλληλα (ιαματικά) μέτρα.
Ο πόνος δεν είναι το ¨κακό¨ καθεαυτό, ούτε η τιμωρία για το ¨κακό¨, παρά μόνο η ένδειξη ότι το κακό βρίσκεται κάπου εκεί γύρω, κρυμμένο ή εσκεμμένα αγνοημένο, και ότι πρέπει να αντιμετωπιστεί.
Χωρίς πόνο, ένα ζωικό είδος σαν τον ημέτερο αυτό-αποκαλούμενο Σάπιενς Σάπιενς, θα είχε εκλείψει, προτού καλά καλά συνειδητοποιήσει ότι υπάρχει. Κι αυτό γιατί, προικισμένος όπως είναι με την ικανότητα να φτιάχνει σχεδόν αδιαφανή φαντασιακά πέπλα, καταφέρνει να καλύπτει την φθορά (όσο κι αν αυτή επικαλείται εξασφαλιστικό συμβόλαιο στην αδυσώπητη Θερμοδυναμική ΑΕ).
Μην ενίστασθε. Σύμφωνοι, μπορεί τα παραπάνω να αφορούν κυρίως τον σωματικό πόνο, αλλά και ο ψυχικός λειτουργεί ανάλογα:
Το άλγος της ενοχής προτρέπει προς την κάθαρση, το άλγος της τύψης προς την εξιλέωση, οι Ερινύες μπορεί να προκύπτουν κακάσχημες, αλλά είναι περισσότερο θεές της αποκατάστασης παρά του μίσους (ή, καλύτερα, του μισητού Τέλους).
Οι παραπάνω σκέψεις γεννιούνται (εν παρενθέσει) στα παρακλάδια της μονόλογης αφήγησης που άρχισα στο ιστολογοφόρο, αφήγηση που εστιάζεται στα παλιά.
Και εμπεριέχει, αναπόφευκτα, άλγος νόστους.
Οπότε εδώ (επιτέλους) η ένσταση είναι θεμιτή: Τι σόι άλγος προκαλεί ο κατά κανόνα νόστιμος Νόστος (είτε για το ¨κάπου¨ είτε για το ¨κάποτε¨);
Άλγος που, με κάπως διαφορετικό τρόπο, επαληθεύει τον κανόνα, επομένως προειδοποιεί, ή μήπως πάλι πρόκειται για άλγος εξαιρούμενο (με κίνδυνο να προκύψει ολίγον φιλο-μαζοχικό και ανισόρροπο), που θα μπορούσε, βέβαια, να επιβεβαιώνει τον κανόνα και ως εξαίρεση;
Ας μη ξεχνάμε ότι το ¨άλλοτε¨ και το ¨αλλού¨, προς τα οποία ο Νόστος-Επιστροφή ρέπει, είναι εξ ορισμού οντότητες αφηγηματικές, περιγραφόμενες και μεσολαβημένες. Οντότητες που στηρίζονται στις επιλεκτικές μας μνήμες και υποστηρίζονται από τις ενδόμυχες επιθυμίες μας, άρα είναι απαλλαγμένες από τα ζόρια και τους καταναγκασμούς του ¨εδώ¨ και του ¨τώρα¨.
Κατά συνέπεια διαθέτουν μια αδιαμφισβήτητη ¨έμφυτη¨ γοητεία.
Επί πλέον, υπάρχουν ή έχουν υπάρξει, αντιστεκόμενες επιτυχώς στις χρονικές και χωρικές ροές. Το ¨αλλού¨ και το ¨άλλοτε¨ είναι πεδία νίκης επί του χωροχρόνου. Άλλωστε, πάνω τους μπορείς να στήσεις ουτοπίες που όχι μόνο υπόσχονται, αλλά και παρηγορούν, διαθέτοντας πολύ πιο συγκεκριμένες αναφορές από τις μελλοντολογικές τους εξαδέλφες.
Επομένως τί; Η νοσταλγία περιέχει μόνο γλυκύ άλγος ικανό να τρέφει τους (απαραίτητους) ρομαντισμούς μας και δεν περιλαμβάνει οδυνηρές προειδοποιήσεις;
Δεν νομίζω.
Αντίθετα νομίζω ότι, ιδιαίτερα όταν η επιστροφή στο παρελθόν εκδηλώνεται με μορφή ευρέος κοινωνικού φαινομένου, όπως μοιάζει να συμβαίνει σήμερα, αυτό κυρίως σημαίνει ότι κάτι δε πάει καλά στο παρόν.
Το άλγος του Νόστου προειδοποιεί για σημερινή λάθος ρότα στην αναζήτηση του μέλλοντος.
Υστερόγραφο. Τώρα, αφού προσπάθησα να ξεμπερδέψω με μερικές θεωρητικές ενστάσεις, και να αφήσω να εννοηθεί ότι δεν αγνοώ τους κινδύνους του ταξιδιού, λέω να επιστρέψω (οσονούπω) στην χώρα του ¨κάποτε¨.
H jota (λαϊκός ισπανικός χορός) των φοιτητών. Zarzuela 1875
*
[Από τις ¨Ζωγραφιές μου¨ - Λάδι σε χαρτόνι - Άνοιξη 2015]
*
*
Βασίλης Νόττας: Το Ιστολογοφόρο 