H jota (λαϊκός ισπανικός χορός) των φοιτητών. Zarzuela 1875
*
[Από τις ¨Ζωγραφιές μου¨ - Λάδι σε χαρτόνι - Άνοιξη 2015]
*
*
«Ελευθερία ή θάνατος!»
«Ελευθερία, ισότητα, αδελφοσύνη!»
«Σε γνωρίζω από τη κόψη του σπαθιού την τρομερή!» και πολλά άλλα.
Ιερά, καθιερωμένα, επετειακά!
Και όμως, νομίζω ότι το ερώτημα είναι θεμιτό: Τι στο καλό είναι άραγε αυτή η ευλογημένη η Ελευθερία σήμερα;
Στο όνομα ποιας ακριβώς αξίας διάφοροι τύποι, όπως π.χ. άλλοτε οι ¨φιλελεύθεροι¨ και τώρα οι -παντοδύναμοι και παγκοσμιοποιούντες- ¨νεοφιλελεύθεροι¨, απαιτούν να μας κυβερνήσουν;
Πρόκειται άραγε για την ελευθερία να ψηφίζω ανά τακτά χρονικά διαστήματα τους κυβερνήτες μου;
Ή για την ελευθερία να μπορώ να λέω ό,τι σκέφτομαι;
Ή για την ελευθερία να ξέρω όλα τα απαραίτητα για το ποιόν και τις προθέσεις των υποψηφίων αρχόντων (ώστε να μπορώ να τους επιλέξω) και τις πρακτικές της εξουσίας (ώστε να μπορώ να την ελέγξω);
Ή μήπως προέχει η ελευθερία του να διαθέτω την απαραίτητη τροφή για να επιζήσω;
Ή η ελευθερία του να μην έχω ξένο δυνάστη στη πατρίδα μου;
(Το να έχω πατρίδα εξακολουθεί άραγε να αποτελεί αναγνωρισμένο δικαίωμα ή μήπως δεν πρόκειται παρά για μια ξεπερασμένη και καταδικαστέα επιβίωση των διαφωτιστικών ιδεών που θα πρέπει να εξαλειφτεί;)
Ή μήπως μιλάμε για την ελευθερία να εμπορεύομαι και να κερδοσκοπώ χωρίς να με εμποδίζουν κρατικοί έλεγχοι και άλλες ¨παρωχημένες¨ σοσιαλίζουσες πρακτικές;
Ή, ή, ή…
Εντάξει, η τρίτη χιλιετία άρχισε ήδη, και για ορισμένα πράγματα θα έπρεπε να έχουμε ιδέες ξεκάθαρες.
Είχαμε -υποτίθεται- όλο τον καιρό στη διάθεσή μας για να αποφασίσουμε.
Και πολύ περισσότερο όταν πρόκειται για θέματα βασικά, για τα οποία γράφτηκαν σοφά συγγράμματα και εμπεριστατωμένες διατριβές και για τα οποία έγιναν αιματηροί αγώνες και αδελφοκτόνες επαναστάσεις…
Υπάρχουν όμως, φαίνεται, κάποιες έννοιες που, χτύπα τες από ’δω, τράβα τες από κει είναι δυνατό να μπάζουν ή να ξεχειλώνουν σε νόημα, ανάλογα με τη δύναμη επιβολής που διαθέτεις.
Και η δύστυχη η «Ελευθερία» είναι μία απ’ αυτές.
Θα ήθελα να μπορούσα να απαντήσω στο ερώτημα «για ποια ελευθερία μιλάμε;» με την κλασσική διατύπωση: Θεμιτή ελευθερία δεν είναι κάθε ελευθερία, αλλά μόνον εκείνη που δεν θίγει τις ελευθερίες των άλλων.
Γιατί αν τις θίγει δεν είναι ελευθερία, αλλά επιβολή, τσαμπουκάς, νταηλίκι.
Όμως αν και θα το ’θελα, δε μπορώ.
Γιατί η διατύπωση είναι δεοντολογική και λέει μόνο πώς θα έπρεπε να είναι τα πράγματα.
Ενώ το ερώτημα είναι οντολογικό και αφορά το τι στην ευχή πραγματικές ελευθερίες υπάρχουν σήμερα, σε μια εποχή δηλαδή που ακούγονται πολλά περί ελευθερίας, αλλά και που, παράλληλα, υπάρχει πολλή επιβολή, πολύς τσαμπουκάς και πολύ νταηλίκι.
Και δεν υπάρχει πιο κλασσική μέθοδος αποπροσανατολισμού από το να απαντάς στα οντολογικά ερωτήματα με δεοντολογικές ευχές.
Σήμερα λοιπόν, παρά τα παγκοσμιοποιητικά φληναφήματα, η έννοια της υπαρκτής ελευθερίας (του υπαρκτού φιλελευθερισμού θα έλεγα) κάθε άλλο παρά παγκοσμιοποιημένη και οικουμενικά ενιαία εμφανίζεται.
Μ’ άλλα λόγια, με διαφορετικά κριτήρια οι βορειοαμερικανοί διεκδικούν την ελευθερία να καταναλώνουν τη μισή παγκόσμια ενέργεια από μόνοι τους, ενώ με άλλα μέτρα και σταθμά αντιμετωπίζονται οι αφρικανοί που θα ήθελαν να είναι ελεύθεροι να ζήσουν (όχι να ζήσουν ελεύθερα, δε ζητάνε τόσα πολλά, απλώς να ζήσουν).
Και όχι μόνον αυτό. Οι αφρικανοί και άλλοι ομότυχοί τους επιπλήττονται κιόλας επειδή δεν έχουν σταθερά δημοκρατικά καθεστώτα, δε διεξάγουν τακτικά καλλιστεία, και για άλλες παρόμοιες ελλείψεις, ενώ τίποτα δεν αποκλείει να υποστούν και μια μικρή θανατηφόρα και μιαροποιούσα εισβολή προκειμένου να εκδημοκρατιστούν κατά το δοκούν.
Και όσον αφορά τον Βολτέρο και τις γνωστές καλές του προθέσεις για τον ελεύθερο διάλογο (δε συμφωνώ μαζί σου αλλά θα πέθαινα για να μπορείς να εκφράζεσαι ελεύθερα), το ’ψαξα:
Ήταν φιλελεύθερος.
Και δουλέμπορος.
Βασίλης Νόττας
(Το κείμενο έχει δημοσιευτεί παλιότερα, αλλά δε νομίζω ότι άλλαξε κάτι από τότε).
Βασίλης Νόττας: Το Ιστολογοφόρο 