Οι φοιτητές μου με κάλεσαν να λάβω μέρος σε μία δημόσια συζήτηση για τα όσα συμβαίνουν γύρω μας. Η εκδήλωση έγινε χτες στην  κατειλημμένη σχολή Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ στη Θεσσαλονίκη. Τους ρώτησα αν η απόφαση για την εκδήλωση ήταν του φοιτητικού συλλόγου  και με διαβεβαίωσαν πως ναι, την είχε ψηφίσει η Γενική Συνέλευση. Ωστόσο, σας ομολογώ ότι ήμουν έτοιμος να αποδεχτώ την πρόσκληση, ακόμη και αν προερχόταν από κάποια από τις ομάδες που συνδιοργανώνουν τη φοιτητική κινητοποίηση. Κι αυτό γιατί πιστεύω ότι καμία κινητοποίηση και καμία πρωτοβουλία βελτίωσης, ή παρέμβασης ή και αγανάκτησης ακόμη, δεν έσφαλε διοργανώνοντας συζήτηση, διάλογο και δημόσιο προβληματισμό.

Η σημερινή φοιτητική γενιά είναι ευγενικότερη από τη δικιά μου και για αυτό οι φοιτητές μου με ευχαρίστησαν που πήγα. Εγώ (με έναν αδιόρατο κόμπο στο λαιμό) τους εξήγησα ότι το να κουβεντιάσω μαζί τους για τα τρέχοντα στον τόπο, το θεωρώ κάτι παραπάνω από αυτονόητη υποχρέωσή μου και μαζί, μεταξύ μας, ένοιωσα  ευτυχής για την εμπιστοσύνη που μου έδειχναν.

Όταν πήρα το λόγο προσπάθησα να τους πω ότι η «κλοπή του μέλλοντος»  δεν αφορά μόνον εκείνους ή και τους ακόμη νεώτερους δεκαεξάρηδες μαθητές των λυκείων. Αφορά και εκείνους της δικής μου γενιάς, που προσπάθησαν στον καιρό τους να βελτιώσουν τον κόσμο και έχασαν. Όταν έχαναν όμως, είχαν μια παρηγοριά: τη ζωή που τραβάει την ανηφόρα και που αργά ή γρήγορα  δικαιώνει τους αγώνες για το κοινό καλό. Όμως, ξαφνικά, εδώ και πάνω κάτω δυο δεκαετίες, παρουσιάστηκαν κάτι περίεργοι τύποι, που χρησιμοποιώντας τα πολλαπλά μεγάφωνα της πολιτισμικής βιομηχανίας ισχυρίστηκαν πώς πάει η Ιστορία, τελείωσε, όποιος βολεύτηκε, βολεύτηκε, το στάτους κβο παγιώθηκε οριστικά και τα σκυλιά δεμένα. Επί δύο δεκαετίες τώρα, αυτοί οι τύποι, αγνοώντας τη φυσική και ηθική μόλυνση που προκαλούν και που κατατρώει τον πλανήτη, καταβροχθίζουν όχι μόνο τα όνειρα των παλιών (μικρό το κακό), αλλά εμποδίζουν και τους νεώτερους να ονειρευτούν και να ζήσουν .

Μετά μπαίνοντας στα θέματα που απασχολούν ιδιαίτερα τη Σχολή μου αναρωτήθηκα (μαζί με τα παιδιά) τι παιχνίδι παίζεται στα Μέσα Επικοινωνίας. Και είπα ότι θα πρέπει να μελετήσουμε σε ποιο βαθμοί οι επιδέξιοι παραθυρούχοι καβαλαραίοι των ΜΜΕ α) μετατράπηκαν ξαφνικά σε εξεγερμένους πολίτες (!),  β) προσπαθούν απλά να ιππεύσουν το άτι της εξέγερσης για να εξακολουθήσουν να είναι αρεστοί στις ¨μάζες¨ και κατά συνέπεια αρκούντως πειστικοί όταν πουλάνε τα διαφημιστικά τους μηνύματα,  γ) παίζουν άλλα πολιτικά παιχνίδια που δεν είναι ασύμβατα ούτε με ενδεχόμενες κυβερνητικές αλλαγές, ούτε  με άλλες σκοτεινές και αδιόρατες σκοπιμότητες.

 Όποια κι αν είναι τα κίνητρά τους, εκείνο που είναι ορατό είναι η κατασκευή ενός μπερντέ πάνω στις οθόνες, όπου καπάτσοι  καραγκιοζοπαίκτες και γνωστοί και μη εξαιρετέοι καραγκιόζηδες δίνουν παραστάσεις σε απευθείας μετάδοση, άλλοτε επαναφέροντας τις πιο μαύρες εκδοχές του παρελθόντος και άλλοτε φορώντας κουστούμια  ίμο.

Ύστερα, για να είμαι πιο συγκεκριμένος,   μίλησα για τους κινδύνους που περιλαμβάνει μια «παγκοσμιοποίηση¨ που υποκρύπτει την επανεγκαθίδρυση μιας αυτοκρατορίας, ένας (νέο)φιλελευθερισμός που δύσκολα κρύβει τη θέληση για ασυδοσία και πανκυριαρχία των Ιδιωτών, και ένας μετανεωτερισμός (όρος συμβατικός έως ότου ξεκαθαρίσουν οι έννοιες) που υφαίνει το θεωρητικό χαλί για τα παραπάνω, χρησιμοποιώντας ως ιστούς τον ατομικισμό, τον άκρατο σχετισκισμό και τον κοντόθωρο πραγματισμό των βολεμένων.

Τέλος, είπα ότι το καλύτερο όπλο για να αλλάξουν τα πράγματα δεν είναι η ¨βία¨ (και για το θέμα αυτό ακολούθησε στη συνέχεια μια ενδιαφέρουσα συζήτηση) αλλά η επικοινωνία και η ευρηματικότητα. Όταν έχεις δίκιο, όταν μπορείς να μιλήσεις και  όταν τα αιτήματά σου εκφράζουν την κοινωνία και όχι κάποια επί μέρους ομάδα, δεν έχεις ανάγκη από μεθόδους που εύκολα μπορούν να διαστρεβλωθούν.

Και ακόμη: Το θέμα είναι πως η επιστήμη δεν θα γίνει στείρος παραγωγός γενετικών και επικοινωνιακών παρεμβολών, αλλά, μέσα από τον κοινωνικό έλεγχο, παράγοντας ανθρώπινης ευτυχίας.

Αυτά προσπάθησα να πω στα παιδιά, χτες, στην κατειλημμένη Σχολή Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ.

Β.Ν.

Είμαι 16άρης. Όχι πια παιδί… Μεγάλωσα, μου το λένε όλοι. Αγαπώ τον κόσμο, αν και δεν τον καταλαβαίνω πολύ. Μέσα μου έχω κάτι σα φωτιά, είναι η νιότη μου λένε οι μεγάλοι. Αγαπώ τον κόσμο αλλά δε ξέρω αν με χωράει. Αγαπώ τον κόσμο αλλά δε μ’ αρέσει όπως τον έχουν καταντήσει. Θέλω πράγματα, αγάπη, σχέσεις με τους άλλους, αλλά δε ξέρω αν θα προλάβω να τα έχω. Στιγμές, στιγμές, θέλω να ψιθυρίσω πως η ζωή είν’ ωραία, αλλά (σουτ!) δεν είναι της μόδας. Στιγμές, στιγμές, θέλω να φωνάξω πως η ζωή είναι σκατά: Κάτι ρέει ανάποδα. Τα μούτρα των μεγάλων μου κρύβουν κάτι. Μια μαύρη αυλαία μου κρύβει το μέλλον…

Κατεβαίνω στους δρόμους.

Και σκοτώνομαι.

Είμαι μπάτσος. Το μακρύ χέρι του νόμου. Η μπουνιά του. Δεν με πληρώνουν καλά, ούτε μου τα εξηγούν όλα, αλλά έχω όπλο. Δεν έχουν όλοι όπλο. Εγώ έχω. Άλλοι έχουν λεφτά, άλλοι εξουσία, εγώ έχω όπλο. Όποιος μου κουνιέται τα βάζει με μια εξουσία πιο μεγάλη από εκείνον, μια εξουσία που στηρίζεται σε μένα. Μου τη δίνουν οι εξυπνάκηδες που τα βάζουν με το Νόμο, αλλά δεν τους έχω όλους του χεριού μου. Κάθε άλλο. (Μερικούς με βάζουν να τους φυλάω).  Αλλά, πιο πολύ δεν τα πάω τα κωλόπαιδα του μπαμπά τους. Που με βρίζουν και με τσαντίζουν και μου πετάνε φωτιές. Ανάβω.

Κατεβαίνω από το περιπολικό

Και σκοτώνω.

Δεν είμαι ούτε 16αρης ούτε μπάτσος

Δεν ήμουν σ’ αυτούς τους δρόμους, δεν είδα το φόνο. Είμαι παλιός. Απ’ αυτούς που στα σπάνε γιατί δε προλαβαίνεις να τους πεις κάτι, και  όλο και κάτι παρόμοιο έχουν ζήσει. Αποστασιοποίηση. Ήμουν έφηβος στα Ιουλιανά και στις αποστασίες. Θυμάμαι το Σωτήρη Πέτρουλα/τραγούδι να  απλώνεται και να καλύπτει τους καπνισμένους δρόμους της Αθήνας.

Ωστόσο θέλω να καταλάβω.

Τι άλλαξε;.., τι έχει μείνει ίδιο;

Β.Ν.

  [1]  Κοινωνική κατηγορία από τις πιο ανθεκτικές στο χρόνο. Οντότητα που, αν και όχι πάντοτε ιδιαίτερα ευδιάκριτη, καταφέρνει να ακμάζει και αναπαράγεται σε οποιοδήποτε περιβάλλον, γεωγραφικό, κοινωνικό, πολιτιστικό, πολιτικό: Αυτά τα συμπαθή-απεχθή ανθρωπάκια.

Μια προσεκτική ματιά στο γύρο αρκεί για να τα εντοπίσετε να χαμογελούν ταπεινά ή και, σπανιότερα, να απαιτούν σεβασμό για την Αυτού Μετριότητά τους.

Όχι, δεν μιλώ για τους πολλούς ανώνυμους της ανθρώπινης περιπέτειας. Και σίγουρα δεν αναφέρομαι σε όλους εκείνους που επειδή δε θέλουν ή δε μπορούν να προσαρμοστούν στα όσα προβάλλονται κάθε φορά ως οι ¨συνταγές κοινωνικής επιτυχίας και καταξίωσης¨ καταλήγουν να παρασύρονται μοιραία από τον οδοστρωτήρα των κατεστημένων απόψεων και των εκάστοτε συσχετισμών δυνάμεων. Ούτε βέβαια σε εκείνους που στην ανωνυμία βρίσκουν το ύστατο καταφύγιο όπου μπορεί να προστατευθεί η πολύτιμη προσωπική τους αξιοπρέπεια.

Άλλωστε πολλά από τα ανθρωπάκια που με εμπνέουν σήμερα κάθε άλλο παρά ανώνυμα είναι. Αντιθέτως, σε μαζικές κοινωνίες σαν τη δική μας, όχι μόνον επιπλέουν, αλλά και διακρίνονται καταλαμβάνοντας επίκαιρες θέσεις. Τα ανθρωπάκια για τα οποία μιλώ ακούν (και υπακούουν) με θεοφοβούμενη ευλάβεια τις τρέχουσες συνταγές επιτυχίας και γίνονται σχετικά εύκολα  γραμματείς (και Φαρισαίοι), εκπρόσωποι του λαού, καθηγητές πανεπιστημίου,  αστέρες της τηλεόρασης, διαπρεπείς αναλυτές, και ό,τι άλλο το περίοπτο και μαζικώς προβεβλημένο!

Αυτά τα συμπαθή – ειδεχθή ανθρωπάκια, μπορεί να μη διαθέτουν ιδιαίτερη πρωτοτυπία, επαρκή δημιουργικότητα, ή στοιχειώδη ικανότητα να ξεπεράσουν τα τετριμμένα και τα στερεότυπα, όμως χάρη στον έμφυτο χαμαιλεοντισμό και την κεχαριτωμένη (και καθώς πρέπει) ευελιξία τους, στελεχώνουν διοικητικά συμβούλια, εκλεκτορικά σώματα, οργανώσεις αλληλεγγύης (μεταξύ των προνομιούχων), γενναιόδωρους δημόσιους οργανισμούς και γραφειοκρατικοποιημένες μεγάλες ιδιωτικές επιχειρήσεις.

Και εκεί κάνουν καλά τη δουλειά τους. Στηρίζουν την αβλαβή μετριότητα (ως ιδέα και ως πρακτική) ή προσδένονται στον εκάστοτε ¨κακό πλην όμως δυναμικό χαρακτήρα¨ που θα τα προστατέψει και θα τα στηρίξει μελλοντικά. Γιατί τα ανθρωπάκια είναι συνήθως ανασφαλή και  χρειάζονται πατρονάρισμα, περιποίηση και εξασφάλιση.

   Σε σχέση με τους υφιστάμενούς τους, αρέσκονται στο να απαιτούν σεβασμό και γλυπτική αφοσίωση. Παράλληλα όμως δεν θέλουν να φαίνονται ¨εμπαθή¨ και αφήνουν να εννοηθεί ότι επειδή ξέρουν από πραγματισμό, είναι έτοιμα να διευκολύνουν την αναπαραγωγή του είδους επιτρέποντας την άνοδο και σε άλλους ομοίους τους.

Τα ανθρωπάκια ξέρουν ήδη απ’ έξω κι ανακατωτά τις ευκαιρίες που τους δίνει η κοινωνία της μάζας, η πολιτισμική βιομηχανία, η ¨θρησκεία¨ των δημοσίων σχέσεων και τα ισχυρά ιδιωτικά ΜΜΕ, ενώ εκείνοι που προκαλούν την (μετά βδελυγμίας) αντιπάθειά τους είναι οι ιδεολόγοι,  οι ονειροπόλοι, όλοι οι μη προβλέψιμοι (στα πλαίσια ενός χρησιμοθηρικού πραγματισμού), και οπωσδήποτε, οι χαρισματικοί που χαλάνε τη σούπα. 

Υποτίθεται ότι τα ανθρωπάκια, στην μετριότητά τους, μπορεί μεν να είναι αενάως και διαχρονικώς παρόντα, όμως δεν γράφουν Ιστορία. Μην είστε και τόσο σίγουροι. Ήδη, ευνοημένα από το πνεύμα της εποχής, έχουν αρχίσει να ξαναγράφουν την Ιστορία που ξέραμε, χρησιμοποιώντας τα δικά τους κριτήρια.

Β.Ν.

Σε κάποια στιγμή του απομακρυσμένου (όχι πολύ, αλλά αρκετά) παρελθόντος, συνέβαιναν τα εξής:

α. Είχα μόλις ξεμπερδέψει με τη συγγραφή της επί διδακτορία διατριβής μου

β. Στο πανεπιστήμιο στο οποίο ήδη εργαζόμουν, παρουσιάστηκαν τα κλασσικά πανεπιστημιακά απρόοπτα, μπερδέματα, γραφειοκρατήματα  και άλλα, με αποτέλεσμα η πανεπιστημιακή μου δραστηριότητα να μπει για ένα μεγάλο (όχι πολύ, αλλά αρκετά) χρονικό διάστημα σε παρένθεση.

Έτσι αποφάσισα να γράψω ένα μυθιστόρημα!

Αλλά ας γίνω σαφέστερος.

α 1. Τα περί διατριβής

Η διατριβή είναι (ήταν ανέκαθεν, πιθανότατα είναι ακόμη) μια εν μέρει τελετουργική, μυητική πράξη.

Από τη μια μεριά, υποτίθεται ότι συγγράφεις με όλους τους κανόνες της (διανοητικής) εντιμότητας κάτι το οποίο αποτελεί συνεισφορά στην εξέλιξη της οικείας επιστήμης, ενώ ταυτόχρονα αποδεικνύεις ότι το κατέχεις το θέμα, ξέρεις τι έχει ειπωθεί γι αυτό, και μπορείς έτσι να συνδέσεις το ήδη γνωστό με εκείνο που εσύ διερεύνησες και προτείνεις. Αυτό είναι το ουσιαστικό μέρος.

Από την άλλη, την τυπική, την τελετουργικά επιβεβαιούμενη, η αποδοχή της διατριβής (με ποδοκρότημα, τραπεζοκρότημα, χειροκρότημα, χειροτόνημα, ή ανευ) πιστοποιεί  ότι έχεις μάθει και αποδέχεσαι τους κανόνες, ρητούς και υπονοούμενους, που καθορίζουν την ιδιαίτερη πανεπιστημιακή γλώσσα, αλλά επίσης ότι έχεις μάθει και αποδέχεσαι τις σχέσεις και συμπεριφορές που ισχύουν μεταξύ του πανεπιστημιακού προσωπικού.

Αυτό το τελευταίο είναι εξαιρετικά σημαντικό ιδιαίτερα στην περίπτωση που αποσκοπείς  να ενταχθείς στο (ή είσαι ήδη συνεργαζόμενος με το) ευαγές πανεπιστημιακό ίδρυμα στο οποίο υποβάλλεις τη διατριβή σου.

Με άλλα λόγια πρέπει να αποδείξεις, αν μη τι άλλο, ότι είσαι και θα είσαι ¨συνεργάσιμος¨.

Προσωπικά, για να αποφύγω τις πολλές υποχρεώσεις, αλλά και γιατί είχα διπλή επιστημονική ταυτότητα, διάλεξα ένα ευαγές διαφορετικό από εκείνο με το οποίο συνεργαζόμουν. Πάντως, στην Τριμελή Επιβλέπουσα είχα μέλη και από τα δύο πανεπιστήμια, άρα θα έπρεπε να μιλάω (γράφω) σε δύο παράλληλα γλωσσάρια, αλλά δε τρέχει τίποτα, αυτό δεν είναι πρόβλημα για κάποιον που φιλοδοξεί να αναγνωριστεί ως ειδήμων σε θέματα επικοινωνίας…

α 2. Περί όγκου της διατριβής.

Ω επίδοξοι διδακτορούχοι των θετικών επιστημών, σας ζήλεψα. Εσείς που παίρνετε ένα αμφισβητούμενο ή μη επαρκώς γνωστό φαινόμενο,  το βάζετε στον υαλοσωλήνα των παρατηρήσεων και το παρακολουθείτε για ικανό χρονικό διάστημα, ώστε να βγάλει (ξεζουμίσει) τη ζητούμενη επιστημονική αλήθεια, και μετά καταγράφετε τις παρατηρήσεις και τα πορίσματα σας σε καμιά πενηνταριά, το πολύ, σελίδες, τις παραδίδετε, τις υποστηρίζετε, σας τις εγκρίνουν και πάει τελειώσατε.

 Άντε να επιχειρήσεις κάτι το ανάλογο με ένα κοινωνικό, επικοινωνιακό ή, άντε, πολεοδομικό θέμα! Χρειάζεσαι τόμους! Για να μη σας τα πολυλογώ, εμένα μου χρειάστηκαν μόνο οκτακόσιες δακτυλογραφημένες σελίδες, μετά από γραφή, διόρθωση, ξεσκαρτάρισμα, πολύ περισσότερων.

Όμως, και αυτό μετράει (και θα το χρωστάω στην Αλέξανδρο που με αλεξανδρινή επιμονή και υπομονή καλούπιαζε τις δραπετεύσεις μου) για τις μελλοντικές συν/γραφικές μου δραστηριότητες, ¨ουδέν επίπονον αμιγές θετικών επιπτώσεων¨: όταν γράψεις 800 εγκεκριμένες σελίδες, το χέρι λύνεται, το άσπρο χαρτί δεν σε τρομάζει πια, τη γραφή την έχεις δαμάσει και δε σου κουνιέται πλέον!

α 3. Περί του ύφους των επί διδακτορική διατριβή λόγων και γραφών.

Όπως (δεν ξέρω αν) διευκρίνισα επαρκώς παραπάνω, το ύφος των διατριβών δεν αποτελεί θεμιτό στοιχείο εκφραστικής αναζήτησης, αλλά ένα ακόμη τεκμήριο εσωτερίκευσης και αφομοίωσης από την πλευρά του υποψηφίου, της τελετουργικής όψεως της πανεπιστημιακής ιδιολέκτου και των παρεπο/συνεπαγο/μένων της.

Πράγματι, από ένα σημείο και μετά, δε μετράει το τι λες, αλλά αν το λες με επαρκή (επιστημονική) σεμνότητα, σοβαρότητα, ενδελέχεια, περιεκτικότητα, τακτ, και βάλε. Ενδεχομένως, σε κάποιο σημείο των 800 σελίδων, σου τη δίνει, καθώς διαπιστώνεις ότι το γλίστρημα από τη σοβαρότητα στη σοβαροφάνεια, από την διεξοδική παράθεση στο σχολαστικισμό, από την θεμιτή αμφισβήτηση στη ανέξοδη γκρίνια είναι παραπάνω από πιθανό!

Τότε τι κάνεις; Δεν έχεις πολλές επιλογές, ή μάλλον δεν έχεις καθόλου. Προσπάθησα, και το μόνο που βρήκα, ήταν η επί τούτου υπερβολή: αν η διατύπωση έπρεπε να είναι ¨περιδιαγραμμάτων¨ μία, εγώ μπορούσα να την κάνω, τόσο χάριν παιδείας όσο και χάριν παιδιάς, δύο ή και δυόμιση. Ευτυχώς κανένας δε πρόσεξε την περιρρέουσα περιπαικτική μου διάθεση (που κατά τη γνώμη μου, εδώ που τα λέμε, ουδόλως έβλαπτε την παράθεση των βασικών νοημάτων) και έτσι μου ενέκριναν την διατριβή με άριστα.

 β. Οι αναβολές, οι καθυστερήσεις και τα απρόοπτα στο ελληνικό πανεπιστήμιο.

Υπάρχουν δύο τουλάχιστον ειδών: αυτές που αφορούν στους φοιτητές (διανομή συγγραμμάτων, έκδοση αποτελεσμάτων, έκδοση πιστοποιητικών κ.α.) και αυτές που αφορούν στο διδακτικό προσωπικό. Στη δεύτερη περίπτωση [μπάρμπα από την Κορώνη, μέσου, άκρης, κονέ, δοντιού, κλπ (πόσο πλούσια που είναι η νεοελληνική γλώσσα σε πράγματα που ξέρει καλά)  μη συνυπολογιζομένου] οι διαδικασίες είναι υπερχρονοβόρες. Πολύ περισσότερο εάν, όπως συνέβη σε ‘μένα, πέσεις ταυτόχρονα σε τροποποίηση του νομοθετικού πλαίσιου, περίοδο φοιτητικών καταλήψεων και πανεπιστημιακού λοκ-άουτ. Τότε ο συνυπολογισμός του διδακτορικού διπλώματος στα προσόντα σου μπορεί να καθυστερήσει ως και τρία χρόνια. Και εσύ ενώ περίμένεις τι κάνεις;

Πρόταση: εκμεταλλεύεσαι το λυμένο χέρι και την συμπιεσμένη εκφραστικότητα και γράφεις μυθιστόρημα.

(συνεχίζεται – μόλις βρω χρόνο)