Κατά τη διάρκεια του περασμένου (20ου ) αιώνα, ορισμένοι Ευρωπαίοι λαϊκοί καλλιτέχνες, συχνά σε αντιπαράθεση με τη ραγδαία αναπτυσσόμενη πολιτισμική βιομηχανία, κατάφεραν να αναδειχτούν σε σημεία αναφοράς για μεγάλες κοινωνικές ομάδες, ξεπερνώντας τα συνήθη πολιτισμικά όρια και τις ήδη υπάρχουσες ¨ετικέτες¨.

Ιδιαίτερα στην (αυτονόητα) λαϊκή τέχνη του τραγουδιού (που αποτελεί και το συνηθέστερο φορέα της λαϊκής ποίησης), μερικοί από αυτούς τους καλλιτέχνες αναδείχτηκαν σε ενοποιητικά κοινωνικά σύμβολα με τεράστια απήχηση, παρά την συνήθως αρνητική ή αδιάφορη στάση, τόσο της καθεστωτικής, όσο και της εμπορευματικής επικοινωνιακής εξουσίας (η απόλυτη ταύτιση αυτών των δύο μορφών επικοινωνιακής εξουσίας είναι σχετικά πρόσφατο φαινόμενο -στο παρελθόν κρατούσαν μια αμοιβαία απόσταση, έστω για τα ¨μάτια του κόσμου¨).

Ένας τέτοιος καλλιτέχνης υπήρξε πχ για τον ελληνόφωνο χώρο ο Στέλιος Καζαντζίδης ή ο Βασίλης Τσιτσάνης, για τον γαλλόφωνο ο Ζωρζ Μπρασένς και άλλοι, στην Ιταλία μπορούσες (και μπορείς ακόμη) να συναντήσεις αποκόμματα περιοδικών με την εικόνα του Αντριάνο Τσελεντάνο κολλημένα σε παρμπρίζ φορτηγών, σε ενοριακές λέσχες, σε κομμωτήρια και συνεργεία, ενώ τις λίγες φορές που παρουσιάζεται, θυμοσοφώντας, στα μεγάλα μέσα γίνεται χαμός θεαματικοτήτων.

Πέρα από την διαχρονικότητα, την εμβέλεια και την γνήσια λαϊκή τους καταγωγή, ένα άλλο κοινό σημείο ανάμεσα σε τέτοιου είδους καλλιτέχνες είναι ο μη ¨πολιτικά ορθός ¨ (συχνά σατυρικός ή σαρκαστικός, ενίοτε μελοδραματικός) τρόπος με τον οποίο χειρίζονται τα θέματά τους.

Θα μου πείτε, και θα έχετε δίκιο, ότι η πολιτική ορθότητα είναι ένα ξενέρωτο, αλλά όχι για αυτό το λόγο λιγότερο ιδιοτελές κίνημα της εποχής της παγκοσμιοποίησης, του νεοφιλελευθερισμού και του μεταμοντερνισμού, επινοημένο για να προφυλάξει από την επιδιωκόμενη γενική αποδόμηση, κάποιους τομείς γενικότερης χρήσεως, όπως κάποιες -ακόμα χρήσιμες για τις νέες εξουσίες- ανθρώπινες ευαισθησίες, πριν τις διοχετεύσει σε (ελεγχόμενες) ¨μη κυβερνητικές¨ οργανώσεις ή ¨Αρχές¨.

Πράγματι, άλλα ήταν τα ζόρια τον καιρό που στην Ευρώπη ανθούσαν, έξω από τα εμπορικά κυκλώματα, οι παραπάνω καλλιτέχνες. Ωστόσο παρατηρώ ότι, αν όχι αυτά καθαυτά (όχι όλα) τα μηνύματα και οι προβληματισμοί του καιρού εκείνου, τουλάχιστον ο αυθόρμητος και μη υποκριτικός, μη κυνικός, μη πραγματιστικός, λόγος τους, λειτουργεί ακόμη.

Σήμερα, βέβαια, η¨ γενική αναγνώριση¨ μερικών από αυτούς έχει τρόπον τινά επέλθει. Έτσι κι αλλιώς, τέτοιους καλλιτέχνες κουβάλησε μαζί της μια γενιά που αναρριχήθηκε στην εξουσία τραγουδώντας τους, για να τους εγκαταλείψει αμέσως μετά, με δύο τρόπους: είτε προσπαθώντας να τους μετατρέψει σε αποστειρωμένους θεσμούς είτε επιλέγοντας αυστηρά και προωθώντας μόνο τμήματα της δουλειάς τους.

Γι αυτό, λέω, εδώ να εξακολουθήσουμε να ψάχνουμε για πηγαία λόγια και νότες, παλιών ή πρόσφατων καιρών (έστω για παρηγοριά στον άρρωστο…) και για σήμερα bien sûr

έχουμε Μπρασένς και Misogynie a part (Μισογυνισμού εξαιρουμένου).

Σημείωση 1. Ο Μπρασένς αρχίζει ορμώμενος από μία ρήση του Πολ Βαλερί ¨Il y a trois sortes de femmes: les emmerdantes, les emmerdeuses et les emmerderesses¨.

Σημείωση 2. Στη θέση του Claudel, ίσως όχι επαρκώς γνωστού στην Ελλάδα ως εκπρόσωπου του ακαδημαϊκού ύφους, προτίμησα τους αρχαίους τραγικούς. Ενίοτε έχουν κι αυτοί τα θύματά τους.

Σημείωση 3. Το ανέβασμα στο ιστολογοφόρο, οι ηχογραφήσεις και το ραπ ψάλσιμο, έγιναν σε συνθήκες εκδρομής, κάπως (πολύ) άτσαλα. Ανεβαίνοντας στη Θεσσαλονίκη θα τα συμμαζέψω κατά το δυνατόν.

Σημείωση 4. Στην ελληνική απόδοση έβαλα τελευταία την 6η στροφή, γιατί καταλήγει πιο αποφατικά από την 8η.

Οπότε, ακούστε και διαβάστε:

Σε ήχο:

1. O Brassens στο Misogynie apart

2. Την απόδοση που σας έφτιαξα: Μισογυνισμού εξαιρουμένου

3. Την απόδοση στα ιταλικά του Nanni Svampa : Lei mi rompe

4. Κάτι το ανάλογο, χιουμοριστικό και ελληνικό της ιδίας περιόδου Σερσέ λα φαμ (1948 Βασίλης Τσιτσάνης και Ε. Λαμπίρη)

5. Επίσης: των Παπαδόπουλου, Γιαννακόπουλου, Σακελλάριου

Η Γυναίκα είναι ζημιά (Φ. Πολυμέρης 1953)

Και τα κείμενα

1. Του Βρασένς: Misogynie a part

2. Η απόδοση στα ελληνικά: Μισογυνισμού εξαιρουμένου

3. Σερσέ λα φαμ

4. Η γυναίκα είναι ζημιά

Misogynie a part

Misogynie à part, le sage avait raison

Il y a les emmerdant’s, on en trouve à foison

En foule elles se pressent

Il y a les emmerdeus’s, un peu plus raffinées

Et puis, très nettement au-dessus du panier

Y a les emmerderesses

La mienne, à elle seul’, sur tout’s surenchérit

Ell’ relève à la fois des trois catégories

Véritable prodige

Emmerdante, emmerdeuse, emmerderesse itou

Elle passe, ell’ dépasse, elle surpasse tout

Ell’ m’emmerde, vous dis-je

Mon Dieu, pardonnez-moi ces propos bien amers

Ell’ m’emmerde, ell’ m’emmerde, ell’ m’emmerde, ell’ m’emmer-

de, elle abuse, elle attige

Ell’ m’emmerde et j’regrett’ mes bell’s amours avec

La p’tite enfant d’Marie que m’a soufflée l’évêque

Ell’ m’emmerde, vous dis-je

Ell’ m’emmerde, ell’ m’emmerde, et m’oblige à me cu-

rer les ongles avant de confirmer son cul

Or, c’est pas callipyge

Et la charité seul’ pouss’ ma main résignée

Vers ce cul rabat-joie, conique, renfrogné

Ell’ m’emmerde, vous dis-je

Ell’ m’emmerde, ell’ m’emmerde, je le répète et quand

Ell’ me tape sur le ventre, elle garde ses gants

Et ça me désoblige

Outre que ça dénote un grand manque de tact

Ça n’favorise pas tellement le contact

Ell’ m’emmerde, vous dis-je

Ell’ m’emmerde, ell’ m’emmerde , quand je tombe à genoux

Pour cetain’s dévotions qui sont bien de chez nous

Et qui donn’nt le vertige

Croyant l’heure venue de chanter le credo

Elle m’ouvre tout grand son missel sur le dos

Ell’ m’emmerde, vous dis-je

Ell’ m’emmerde, ell’ m’emmerde, à la fornication

Ell’ s’emmerde, ell’ s’emmerde avec ostentation

Ell’ s’emmerde, vous dis-je

Au lieu de s’écrier: » Encor ! Hardi ! Hardi ! «

Ell’ déclam’ du Claudel, du Claudel, j’ai bien dit

Alors ça, ça me fige

Ell’ m’emmerde, ell’ m’emmerde, j’admets que ce Claudel

Soit un homm’ de génie, un poète immortel

J’reconnais son prestige

Mais qu’on aille chercher dedans son œuvre pie

Un aphrodisiaque, non, ça, c’est d’l’utopie

Ell’ m’emmerde, vous dis-je

Μισογυνισμού εξαιρουμένου

Μισογύνης αν είμαι, δεν το ξέρω αδέλφια

Μα υπάρχουν, στριμμένες που διαλύουν τα κέφια

Μάτσα υπάρχουν, δεσμίδες

Είναι οι σπαστικές, που είν’ γεμάτος ο τόπος

Οι προβληματικές, δες και στρίβε όπως, όπως

Είναι και οι σπαζαρχίδες

.

Η δική μου από μόνη της τα καταφέρνει

Ναν ’ προβληματική, σπαστική και στριμμένη

Αλλά και σπαζαρχίδω

Πρόκειται για ένα θαύμα, τέτοιο δεν έγιν’ άλλο

Πως αντέχω δεν ξέρω, -και ποσώς υπερβάλω-

Μα δε μπορώ να ξεφύγω

Θεέ μου συγχώρεσέ με, η υπομονή μου ξεφτάει

Μου τα πήζει, τα διαλύει, τα γκαστρώνει, τα σπάει

Και μου τα θρυμματίζει

Και η θύμηση εκείνη, με την Χριστιανοπούλα

Που μου έκλεψε ο επίσκοπος και δεν την ξαναείδα

Πίσω ξαναγυρίζει

.

Για να της πιάσω τον κώλο, πάντα με υποχρεώνει

Νύχια, κάλους να κόβω κι έτσι με ξενερώνει

Και δεν είναι κι η Αφροδίτη!

Κι αν εν τέλει τον πιάνω, είν’ γιατί βάζω ζόρι

Αν και θα ‘θελα να ‘μουν στα βουνά και τα όρη

Κι όχι σ’ αυτό το σπίτι

Μ’ ενοχλεί σαν αγγίζει τη γυμνή μου κοιλιά

Μα φορώντας τα γάντια ¨έτσι είναι πιο υγιεινά¨

Και μου φέρνει φαγούρα

Αυτό  σημαίνει επίσης, ότι η αγωγή

Λείπει πια απ’ τους ανθρώπους κι όπως λένε πολλοί

Εδώ θέλει μαγκούρα  

.

Με ενοχλεί, με ενοχλεί, ως και στην συνουσία

Που ενοχλείται κι αυτή, σκέτη ψυχρολουσία

Και μου φέρνει ναυτία

¨Κι άλλο!¨, αντί να φωνάζει, ¨δωσ’ τα, θέλω πολύ!¨

Στίχους μου απαγγέλει, Αισχύλο και Σοφοκλή

Θεέ μου τι τραγωδία!

Και εντάξει, δε λέω, είναι ωραίοι οι αρχαίοι

Καλλιτέχνες μεγάλοι, συγγραφείς κορυφαίοι

Και αξίζουνε μνεία

αλλά πως λειτουργεί ο αρχαίος τους στίχος

γι αφροδισιακό, μάλλον είναι ένας μύθος

είναι μια ουτοπία

.

Κι όταν για χάρη της πέφτω, ως και στα γόνατα πια

Τιμές για να αποτίσω στης ηδονής τη σπηλιά

(Αυτό σε μας ειν’ συνήθεια)

Αυτή πως της προσευχής  ήρθε η ώρα νομίζει

Και το προσευχητάρι, στην πλάτη μου στηρίζει

Πες μου αν δεν είναι ηλίθια

Σερσέ λα φαμ (Αναζητήστε τη γυναίκα)

Χασάπικο.

Μουσική και στίχοι: Βασίλης Τσιτσάνης

Πρώτη ηχογράφηση: 1948

Πρώτη εκτέλεση: Ελένη Λαμπίρη και Βασίλης Τσιτσάνης

Κι αν γυρίζουμε ξενύχτηδες τα βράδια

Κι αν ρομάντζες τραγουδάμε στα σκοτάδια

Κι αν τα νιάτα μας τα κάναμε ρημάδια

Και με πόνο τα ποτήρια μας ρουφάμ’

Σερσέ λα φαμ, σερσέ λα φαμ

Κι αν δεν πάμε στη δουλειά μας και στο σπίτι

Κι αν ο Έρως μας τραβάει σαν το μαγνήτη

Κι αν γουστάρουμε τον βίο τον αλήτη

Και δεν έχουμε το σήμερα να φάμ’

Σερσέ λα φαμ, σερσέ λα φαμ

Κι αν η μοίρα μας ταράζει στα χαστούκια

Κι αν στα μάγουλα το δάκρυ κάνει λούκια

Κι αν τα τρώμε μέχρι φράγκο στα μπουζούκια

Και στην ψάθα κακομοίρηδες ψοφάμ’

Σερσέ λα φαμ, σερσέ λα φαμ

Η γυναίκα είναι ζημιά

Μουσική: Θόδωρος Παπαδόπουλος

Στίχοι: Χρήστος Γιαννακόπουλος & Αλέκος Σακελλάριος

Πρώτη εκτέλεση: Φώτης Πολυμέρης

Η γυναίκα είναι ζημιά,

μην μπλεχτείτε με καμιά,

μην μπλεχτείτε με καμιά,

η γυναίκα είναι ζημιά!

Γιά κάποια Μπέττυ, πρωτοβγήκα πιτσιρίκος στο κουρμπέτι,

γιά κάποια Νίνα, ένα βράδυ πήρα είκοσι κινίνα,

γιά κάποια Ρόζα, ξευτελίστηκα Σταδίου Σανταρόζα

και γιά μιά Νίκη, περπατούσα τρεις χρονιές στη Σαλονίκη.

Η γυναίκα είναι ζημιά,

μην μπλεχτείτε με καμιά,

μην μπλεχτείτε με καμιά,

η γυναίκα είναι ζημιά!

Για κάποια Στέλλα, μου τη στήσανε μια νύχτα στη Καστέλα,

για κάποια Ρίνα, την εδάγκωσα τρελά τη λαμαρίνα,

για μια Μιράντα, εξηλώθηκα, παιδιά, μέχρι τιράντα

και για μια Ρέα, φεύγω τώρα εθελοντής για την Κορέα.

Η γυναίκα είναι ζημιά,

μην μπλεχτείτε με καμιά,

μην μπλεχτείτε με καμιά,

η γυναίκα είναι ζημιά!

Γιά κάποια Σόνια, με τραβάγανε δέκα οκτώ γκαρσόνια,

γιά κάποια Μπίλλυ, με ρημάξανε δυό μάγκες στο σκαμπίλι,

για μι’ Αντιγόνη, μού στραβώσανε τρεις πόντους το σαγόνι

και για μια Μόνια, με ταράξανε στα σάπια τα λεμόνια.

Δεν είπα πως κλείνω (προσωρινά) τον κύκλο Μπρασένς; Είπα. Κι όταν το  είπα, δεν εννοούσα τόσο προσωρινά. Αλλά λέω να υπαναχωρήσω. Το ¨Εχω ραντεβού μαζί σας¨, απλή και εύηχη  μελωδία με τέσσερεις μόνο στροφές (μετά ανακάλυψα πως υπάρχει και πέμπτη), με έκαναν στην αρχή να κοντοσταθώ, μετά να πω: α, μπορεί και να πάει κάπως έτσι, μετά να τυπώσω τους γαλλικούς στίχους, να πάρω μολύβι και να αρχίσω να σημειώνω στο λευκό περιθώριο φράσεις που να μπορούν να καθίσουν στις νότες χωρίς να προδίδουν τελείως την (όμορφη) αίσθηση που προκαλεί το πρωτότυπο κείμενο. Βέβαια, έστω κι αν όλα γίνονται χάριν παιδιάς, θα πρέπει να πω ότι είμαι εν γνώσει του ότι άλλο ¨j’m’en fous¨ και άλλο ¨αδιαφορώ¨, άλλο ταβερνιάρισσα και άλλο ταβερνιάρης, και τα λοιπά, και τα λοιπά, αλλά τι  να κάνουμε, αν μείνουμε πιστοί στις λέξεις δύσκολα θα προκύψει κάτι που να τραγουδιέται. Άσε που μπορεί να χάσουμε και σε ατμόσφαιρα.

Αυτά.

Α ναι. Η παραπανίσια στροφή, η πέμπτη, δεν υπάρχει στην ηχογράφηση του Μπρασένς, αλλά σε εκείνη της Πατασού. Ετσι τουλάχιστον προέκυψε από τη σχετική έρευνα στο διαδίκτυο.

Εδώ έχουμε:

Σε ήχο:

1. Τον Ζορζ Μπρασένς να τραγουδά  J’ai rendez-vous avec vous.

2. Την ανάγνωση της απόδοσης στα ελληνικά

Και σε κείμενο: 1.Την πλήρη (5 στροφές) εκδοχή του τραγουδιού και 2. Την απόδοση στα ελληνικά 

 

 J’ai rendez-vous avec vous

Monseigneur l’astre solaire

Comm’ je n’l’admir’ pas beaucoup

M’enlèv’ son feu, oui mais, d’son feu, moi j’m’en fous

J’ai rendez-vous avec vous

La lumièr’ que je préfère

C’est cell’ de vos yeux jaloux

Tout le restant m’indiffère

J’ai rendez-vous avec vous !

Monsieur mon propriétaire

Comm’ je lui dévaste tout

M’chass’ de son toit, oui mais, d’son toit, moi j’m’en fous

J’ai rendez-vous avec vous

La demeur’ que je préfère

C’est votre robe à froufrous

Tout le restant m’indiffère

J’ai rendez-vous avec vous !

Madame ma gargotière

Comm’ je lui dois trop de sous

M’chass’ de sa tabl’, oui mais, d’sa tabl’, moi j’m’en fous

J’ai rendez-vous avec vous

Le menu que je préfère

C’est la chair de votre cou

Tout le restant m’indiffère

J’ai rendez-vous avec vous !

Sa Majesté financière

Comm’ je n’fais rien à son goût

Garde son or, or, de son or, moi j’m’en fous

J’ai rendez-vous avec vous

La fortun’ que je préfère

C’est votre cœur d’amadou

Tout le restant m’indiffère

J’ai rendez-vous avec vous !

 Mon patron, le vieux notaire,

Comme je n’en fiche pas un clou,

M’vire du bureau, mais du bureau, moi, j’m’en fous,

J’ai rendez-vous avec vous,

Le travail que je préfère,

C’est chanter rien que pour vous,

Tout le restant m’indiffère,

J’ai rendez-vous avec vous.

Έχω ραντεβού μαζί σας

Ο Ήλιος ο κατεργάρης

π’ ακτίνες μου στέλνει καυτές,

με σιγοψήνει, [ναι,] μα εγώ αδιαφορώ,

με σας απόψε θα βγω.

Η αύρα που μου ταιριάζει; Το πρόσωπό σας το αβρό.

Για τα λοιπά δεν με νοιάζει,

με σας απόψε θα βγω

 

Μα κι ο σπιτό-νοικοκύρης

που όλα του τα χαλώ,

έξωση μου ’κανε, μα εγώ αδιαφορώ,

με εσάς απόψε θα βγω.

Το σπίτι που μου ταιριάζει; Η φούστα σας, το φουρό.

Για τα λοιπά δεν με νοιάζει,

με σας απόψε θα βγω.

 

Ακόμα κι ο ταβερνιάρης

που κάμποσα του χρωστώ,

το τζάμπα μου ’κοψε, μα εγώ αδιαφορώ

με σας απόψε θα βγω.

Το γεύμα που μου ταιριάζει; Είν’ στον λευκό σας λαιμό.

Για τα λοιπά δε με νοιάζει,

με σας απόψε θα βγω.

 

Να κι ο λεφτάς παρταόλας

που του ’κατσα στο λαιμό,

δε με χωνεύει, ναι, μα εγώ αδιαφορώ

με σας απόψε θα βγω.

Ο πλούτος που μου ταιριάζει; Πάθος για σας φλογερό.

Για τα λοιπά δεν με νοιάζει,

με σας απόψε θα βγω.

 

Ως και το αφεντικό μου

-που δεν πεθαίνω για αυτό-

χτες με απόλυσε, μα εγώ αδιαφορώ,

με σας απόψε θα βγω.

Το έργο που μου ταιριάζει; Για σας είν’ να τραγουδώ.

Για τα λοιπά δεν  με νοιάζει

με σας απόψε θα βγω.